Τα αυτοάνοσα νοσήματα προκαλούνται από τη λανθασμένη ή υπερβολική αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος απέναντι στον ίδιο τον οργανισμό, με αποτέλεσμα αυτός να επιτίθεται στον εαυτό του, καταστρέφοντας έτσι τα κύτταρα, τους ιστούς, ακόμη και τα ζωτικά όργανά του.
Μολονότι τα αυτοάνοσα νοσήματα τα τελευταία χρόνια παρουσιάζουν μεγάλη έξαρση, η αιτιολογία της παθογένεσής τους δεν είναι ακόμα πλήρως κατανοητή. Το μόνο βέβαιο είναι ότι πρόκειται για πολυπαραγοντική νοσολογική οντότητα, για μια ψυχονευροενδοκρινοανοσολογική διαταραχή.
Η εμφάνισή τους οφείλεται σε γενετικούς, ορμονικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες, ενώ καταλυτικό ρόλο διαδραματίζει και το άγχος.
Το άγχος μπορεί να αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό της προσωπικότητας ή να εμφανίζεται περιστασιακά. Είναι μια πολύ συνηθισμένη ψυχική διαταραχή που απαντάται στο ένα τρίτο του ενήλικου πληθυσμού με μία τουλάχιστον σοβαρή κρίση τον χρόνο. Είναι ιδιαιτέρως επιβλαβές και διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στην εμφάνιση, την εξέλιξη αλλά και την επιδείνωση πολλών προβλημάτων υγείας, καθώς μπορεί να προκαλέσει λειτουργικές βλάβες
στον οργανισμό. Έχει εμπλακεί στην εμφάνιση αυτοανοσίας σύμφωνα με πολυάριθμες έρευνες, καθώς πυροδοτεί την έμφυτη ανοσολογική φλεγμονώδη απόκριση του οργανισμού μέσω της ενεργοποίησης του νευρικού και ενδοκρινικού συστήματος.
Στις περισσότερες περιπτώσεις εμφάνισης ενός αυτοάνοσου ή έξαρσης ενός ήδη υπάρχοντος, έχει προηγηθεί κάποιο ψυχοτραυματικό γεγονός, όπως απώλεια αγαπημένου προσώπου ή οικονομική καταστροφή.
Πολλές έρευνες καταδεικνύουν ότι ασθενείς με αυτοάνοσα δήλωσαν εξαιρετικά έντονο άγχος πριν την εμφάνιση της νόσου. Δεν επιδρά, όμως,
καταλυτικά μόνο πριν την εμφάνιση της νόσου, αλλά και κατά τη διάρκεια αυτής, καθώς προκαλεί σε αρκετές περιπτώσεις επιδείνωση (Κώστα, 2018).
Είναι γεγονός ότι μία χρόνια ασθένεια αποτελεί μία σημαντική πρόκληση, κυρίως λόγω του ότι προκαλεί στρες σε ένα ήδη ευάλωτο άτομο.
Η ζωή με μία αυτοάνοση νόσο απαιτεί την ικανότητα αδιάκοπης προσαρμογής σε καταστάσεις που εμπεριέχουν πόνο, κόπωση, κατάθλιψη
(Ζαφειρίου, 2022).
Η αίσθηση του εαυτού διαταράσσεται και αμφισβητείται.
Τα άτομα δεν καταλαβαίνουν τι συμβαίνει στο σώμα τους και συχνά το νιώθουν ως ξένο (Πανέτας, 2015).
Η αδυναμία της αποτελεσματικής διαχείρισης των συναισθημάτων μπορεί να μειώσει την ικανότητα αυτοδιαχείρισης και να επηρεάσει την ψυχική και σωματική υγεία.
Στην περίπτωση των αυτοάνοσων ασθενειών, στόχος είναι, λοιπόν, η διατήρηση μιας σχετικής σταθερότητας μέσω της αλλαγής της στάσης του ατόμου προς την ασθένειά του και η αποτελεσματική διαχείριση των συναισθηματικών αντιδράσεων
(Ζαφειρίου, 2022).
Κρίνεται, επομένως, σκόπιμο ο ασθενής να επισκεφτεί κάποιον ειδικό προκειμένου να μάθει να αντιδρά στις καθημερινές καταστάσεις με αυτογνωσία ώστε να αντιμετωπίζει σε ικανοποιητικό βαθμό τα προβλήματα – στρεσογόνους παράγοντες που προκύπτουν στη ζωή (Κώστα, 2018).
Μέσω της παρέμβασης επιδιώκεται να κατανοήσει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά του, να αποκτήσει νόημα η θεραπευτική εμπειρία του «εδώ και τώρα» και να ανακουφιστεί από τα δυσάρεστα συμπτώματα. Ο ειδικός ενθαρρύνει τον θεραπευόμενο να περιγράψει και να λεκτικοποιήσει τα συναισθήματά του, ακόμα και εκείνα που μοιάζουν αντιφατικά, απειλητικά ή δυσλειτουργικά, τα οποία ο ίδιος μπορεί να μην είναι σε θέση να αναγνωρίσει έξω από το θεραπευτικό πλαίσιο (Πανέτας, 2015).
Πολλά από τα προβλήματα των ασθενών μπορούν να αντιμετωπιστούν ικανοποιητικά μέσα στη θεραπευτική σχέση. Στα πλαίσια της θεραπείας το άτομο αποκτά αποτελεσματικές δεξιότητες αντιμετώπισης του στρες, όπως:
- αναγνώριση συναισθημάτων, παραδοχή και έκφρασή τους στον κατάλληλο τόπο και χρόνο
- αναγνώριση των προβλημάτων αμέσως μόλις αυτά εμφανιστούν
- ανάπτυξη διεκδικητικής συμπεριφοράς
- αναζήτηση και αποδοχή βοήθειας
- δημιουργία ισχυρού κοινωνικού δικτύου – υποστηρικτικές σχέσεις
- απομάκρυνση από ψυχοφθόρες σχέσεις ή καταστάσεις
- υιοθέτηση τεχνικών χαλάρωσης
- πρόβλεψη περιόδων όπου αναμένεται να αυξηθεί το στρες και εφαρμογή προγράμματος για την πρόληψή του
- προσδιορισμός πηγών έντασης
- σωστή διαχείριση του χρόνου
- ανάπτυξη χρονοδιαγραμμάτων με σκοπό την πρόβλεψη εξωγενών στρεσογόνων παραγόντων
Είναι, λοιπόν, σαφές πως η αντιμετώπιση της αυτοάνοσης νόσου θα πρέπει να περιλαμβάνει τη διαχείριση του άγχους και των στρεσογόνων καταστάσεων, ώστε αυτό να αποτραπεί και να επανέλθει η ισορροπία στον οργανισμό (Κώστα, 2018).
Αυτό μπορεί να επιτευχθεί αποτελεσματικά μέσω της θεραπευτικής διαδικασίας, η οποία στοχεύει στην κατανόηση των ψυχικών συγκρούσεων και την καλύτερη διαχείρισή τους. Απώτερος στόχος είναι το άτομο να αναλάβει έναν πιο ενεργητικό ρόλο στη ζωή του, να μάθει να μοιράζεται τις σκέψεις
και τα συναισθήματά του και να αποκτήσει αυτογνωσία ώστε να μπορέσει, τελικά, να έχει ψυχική και σωματική υγεία (Πανέτας, 2015).
Ηλιάνα Κουσουνέλου
Συμβουλευτική Ψυχολόγος Ψpoint
Βιβλιογραφία
Κώστα, Ι. (2018). Συσχέτιση άγχους με τα αυτοάνοσα νοσήματα. (Πτυχιακή εργασία, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Δυτικής Ελλάδος).
Πανέτας, Π. (2015). Άτομα με αυτοάνοσα νοσήματα: η οπτική της κλινικής κοινωνικής εργασίας ψυχοδυναμικής προσέγγισης. (Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης).
Σερέτη, Σ. (2020). Διαταραχές που οφείλονται στο άγχος – νοσηλευτική παρέμβαση. (Πτυχιακή εργασία, Πανεπιστήμιο Πατρών).
Ζαφειρίου, Μ. (2022). Ψυχολογικά χαρακτηριστικά ατόμων με πολλαπλή σκλήρυνση. (Διπλωματική εργασία, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας).
Ασημακοπούλου, Α. (2012). Ο λειτουργικός ρόλος των συναισθημάτων στην πυροδότηση της αυτοανοσίας. (Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία, Πανεπιστήμιο Αιγαίου).