Όλοι έχουμε νιώσει λιγότερο ή περισσότερο άγχος σε συγκεκριμένες στιγμές της ζωής μας. 

Άγχος, που μπορεί να οφείλεται σε διαφορετικές αιτίες και που το εκφράζουμε με ποικίλους τρόπους.

Ανάλογα με την ηλικία, αλλάζουν οι στρεσογόνοι παράγοντες κι αλλάζει και ο τρόπος που τους εκφράζουμε και τους διαχειριζόμαστε.

Το βρέφος αισθάνεται άγχος όταν αποχωρίζεται τον φροντιστή του και το εκφράζει κλαίγοντας, ενώ ο ενήλικος, μπορεί να νιώθει άγχος, λόγω της δουλειάς του και το εκφράζει π.χ με επιθετικότητα στο σπίτι, συμπτώματα κατάθλιψης και μπορεί να το διαχειριστεί επίσης, με διαφορετικούς τρόπους (π.χ. τεχνικές χαλάρωσης).

Σε κάθε ηλικία το άγχος μπορεί να σωματοποιείται. Το παιδί που δεν θέλει να πάει σχολείο, νιώθει πονόκοιλο ή ο έφηβος που βρίσκεται σε μία πολύ πιεστική γι’ αυτόν κατάσταση, μπορεί να δει τη μύτη του να ματώνει.

Τι γίνεται όμως στην περίπτωση των αυτιστικών παιδιών και εφήβων;

Γιατί αγχώνονται; Αγχώνονται το ίδιο με τους υπόλοιπους; Πώς εκφράζουν το άγχος τους; Πώς μπορούν να το διαχειριστούν;

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα νευροδιαφορετικά παιδιά, δεν παύουν να είναι παιδιά και ότι υπάρχουν κάποιες συγκεκριμένες συνθήκες, που τους δημιουργούν άγχος, όπως:

• Οι δυσκολίες στο σχολείο
• Το bulling
• Το επιβαρυμένο πρόγραμμα με πολλές δραστηριότητες
• Ένα διαζύγιο
• Ένα τραυματικό γεγονός (θάνατος στην οικογένεια ή μια καταστροφή)
• Οικονομικές δυσκολίες 
• Μια μετακόμιση
• Η μη δημοφιλία στους εφήβους
• Η εφηβεία per se με όλες τις ορμονικές, σωματικές και ψυχολογικές αλλαγές που συμβαίνουν

Ειδικά όμως στα νευροδιαφορετικά παιδιά και εφήβους, το άγχος προκαλείται ακόμη κι από μικρές καθημερινές δυσκολίες, όπως:

• Το διάλειμμα στο σχολείο 
• Μια συγκεκριμένη μυρωδιά ή υφή
• Μπορεί να αναπτύξουν στρες για μια φοβία π.χ στα μπαλόνια, ενώ στην πραγματικότητα το στρες αυτό, προέρχεται από αισθητηριακή δυσφορία

Γενικότερα στα παιδιά, η έκφραση του άγχους δεν είναι πάντοτε ξεκάθαρη. Το ίδιο ισχύει και στα παιδιά και τους εφήβους με αυτισμό. Το άγχος συχνά σωματοποιείται. Το αγχωμένο παιδί παραπονιέται για πόνο στην κοιλιά ή πονοκέφαλο. Το άγχος μεταμφιέζεται σε άλλα συναισθήματα, όπως θλίψη, θυμό, αυπνίες.

Επιπλέον, το άγχος στα παιδιά και στους εφήβους με αυτισμό, μπορεί να προκαλέσει Meltdown (ακούσιος μηχανισμός αντιμετώπισης στρεσογόνου κατάστασης – μια κατάρρευση), επιτείνει τις στερεοτυπίες τους και σε μεγαλύτερες ηλικίες μπορεί να οδηγήσει και σε απόσυρση από καθημερινές δραστηριότητες.

Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε ένα αυτιστικό παιδί ή έναν έφηβο να διαχειριστεί το άγχος του; Γενικά οι παρακάτω δραστηριότητες ενδείκνυνται για όλα τα παιδιά, αλλά είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές σε παιδιά και εφήβους με αυτισμό.

1. Οργάνωση-Οργάνωση-Οργάνωση. Ένα οργανωμένο και δομημένο πρόγραμμα προσφέρει ασφάλεια και σταθερότητα, περιορίζοντας έτσι, τους στρεσογόνους παράγοντες. Χρησιμοποιείστε οπτικά βοηθήματα ώστε το παιδί να έχει ξεκάθαρη εικόνα των δραστηριοτήτων του.
2. Φροντίστε το παιδί ή ο έφηβος να τρέφεται και να κοιμάται σωστά, καθώς με την ενίσχυση του ανοσοποιητικού, μειώνονται τα οργανικά συμπτώματα του άγχους.
3. Προτρέψτε το παιδί σας να κινητοποιηθεί σωματικά ή να αθληθεί. Με την άθληση απελευθερώνονται ορμόνες που βελτιώνουν τη διάθεσή μας.
4. Ονοματίστε το συναίσθημά του και βοηθήστε το να καταλάβει, γιατί νιώθει, όπως νιώθει. Φροντίστε όμως, να δώσετε τον απαραίτητο χρόνο στο παιδί σας και μην βιαστείτε.
5. Μάθετε του απλές τεχνικές χαλάρωσης, όπως π.χ. το να μετράει έως το δέκα, εισπνέοντας και εκπνέοντας σε κάθε αριθμό.
6. Χρησιμοποιείστε αισθητηριακά ερεθίσματα, όπως άμμο, νερό, μπογιές, που χαλαρώνουν τα παιδιά και τα βοηθούν να αυτορυθμίζονται.
7. Δημιουργήστε το δικό σας τελετουργικό χαλάρωσης. Διαλέξτε μαζί, μια δραστηριότητα που χαλαρώνει το παιδί σας (με ή χωρίς τη συμμετοχή σας), π.χ. το να τραγουδάτε μαζί ένα τραγούδι, να παίζει με το αγαπημένο του παιχνίδι, να ζωγραφίζει mandala (είδος ζωγραφικής, αφηρημένο σχέδιο, συνήθως σε κυκλική μορφή). Κάθε φορά που το παιδί σας αγχώνεται, μπορεί να χρησιμοποιεί το τελετουργικό, που έχετε δημιουργήσει, προκειμένου να διαχειρίζεται το στρες του.

  Για εφήβους

1. Εξηγείστε τους με απλά λόγια τη φυσιολογία του stress και τί συμβαίνει στον οργανισμό μας, όταν αγχωνόμαστε. 
2. Εμπιστευτείτε τους! Είναι πολύ αγχωτικό να είσαι γονιός, αλλά μερικές φορές το μόνο που χρειάζονται τα παιδιά, είναι τον χώρο και τον χρόνο τους.
3. Σταθείτε διακριτικά δίπλα τους, χωρίς να τα πιέζετε. Πολλές φορές το μόνο που χρειάζονται οι έφηβοι είναι να ξέρουν, ότι κάποιος βρίσκεται εκεί για αυτούς.
4. Απευθυνθείτε σε κάποιον ειδικό

Προγράμματα Ψυχοεκπαίδευσης, Συναισθηματικής Αγωγής, Παιγνιοθεραπείας ή άλλου είδους ψυχοθεραπείας (ανάλογα με τις ανάγκες και το επίπεδο δυσκολιών του κάθε παιδιού), μπορούν να ωφελήσουν τα παιδιά στη διαχείριση του άγχους αλλά μαθαίνουν και πως να αντιδρούν σε αγχογόνες καταστάσεις

Για την Παιγνιοθεραπεία ειδικότερα, έρευνες έχουν δείξει ότι βοηθά αποτελεσματικά στη μείωση των επιπέδων άγχους βοηθώντας και στη μείωση των συγκρούσεων μεταξύ γονέων και παιδιού.

Αναστασία Κούρτη ,
Ειδική Παιδαγωγός, Εκπ. Παιγνιοθεραπεύτρια,
MSc LACIC, MSc Youth, PhDc Therapeutic Play

Βιβλιογραφία Baron, G., Groden, J.,

Groden, G. &, Lipsitt, L. (2006). Stress and Coping in Autism. Oxford Press

Indiana Resource center for autism, https://medlineplus.gov/http://www.researchautism.net/https://www.webmd.com/

Kenny, M. C., & Winick, C. B. (2000). An integrative approach to play therapy with an autistic girl. International Journal of Play Therapy, 9(1), 11–33.https://www.aap.org/https://adaa.org/https://autismawarenesscentre.com/
Salter, K., Bweamish, W. & Davies, M. (2016). The Effects of Child-Centered Play Therapy (CCPT) on the Social
and Emotional Growth of Young Australian Children With Autism. International Journal of Play Therapy, 25 (2), 78 –90.Τ